Terug naar      home

Foto

Paul Geilenkirchen

       Schachtwiel Mijn Gladbeck Zweckel  (Bild Frank Glaubitz)                                         

 

  Geel zijn nieuwe woorden

 

        Naar bijnamen klik    hier

 

Naar verhaal der duvelssjteegank  klik hier

A

 

Aafhange

Ontkoppelen van wagens

aahange

Aan elkaar bevestigen van kolenwagens

Afslag

 

berg kolen of steen die achterbleef wanneer de springstof tot ontploffing was gebracht

afvoer

galerij waar de transportbanden de kolen naar de steengang afvoeren

amf

algemeen mijnwerkersfonds (zieken - en pensioenfonds en ziekenkas)

asjleeër

leren zitvlak

atlas (copco)

Boorhamer

B

 

Badschimmel

jeug aan de puuët Jeuk aan de voeten

Barbara St

schutspatrones van de mijnwerker (feestdag 4 december) Zie herdenking verongelukte mijnwerkers. Gelegenheid om elkaar nog eens te ontmoeten in Terwinselen of op andere plaatsen waar het nog wordt gevierd.

 Foto Gerrit Duijkers

Barbarabeeld: Kasteel Strijthagen (let op broedend wipstaartje onder de mijnwerker)

beambtesjink

Stroop op de boterham

beien

 Foto: Paul Geilenkirchen

kettingtransporteur

Benzinelamp

veiligheidslamp

berg

Dak

bergschlaag

stijlen moeten haaks op het dak staan.Dit in verband met de druk.

bevaare 

veiligheidscontrole  (pijler - schacht-pompenkamer etc.)

bezetten

Boorgaten vullen met springstof

bfm

beambtenfonds voor het mijnbedrijf (pensioenkas mijnbeambten)

bleech

Drinkfles

Bloaser

Houwer die de blaasinstallatie bediende

bloaspijler 

ook wel vulpijler genoemd. pijler die opgevuld werd met gebroken stenen om mijnschade bovengronds te beperke

blokkenkoker

gangen rond uitgebouwd met betonblokken

boemelen

spijbelen,ongeoorloofd verzuim

boeteren

boterham eten(pauze)

bok

geplaatst op grens pijler - galerij ter ondersteuning

bokser

wagenstoter

Brennt ‘t

Werd geschoten riep men dit

brett

Plank

breukpijler

doorbreken van pijler

bühne

planken op schragen om te werken in hoge steengangen

Bühne-loach         

waarin de voet van een stijl (in een galerij of steengang) wordt geplaatst, zodat deze (bij druk) op zijn plek blijft staan.

 

Bühnen (gat)

Maken van bovengenoemd gat.

 

bvs

bovengrondse vakschool

C

 

C.L

Centraal Laboratorium

C.P.

Centraal Proefstation

C.W.O.

Centrale Werkplaatsen Organisatie

centrale

waar de stroom wordt opgewekt

collinet

persluchthamer

Contrabeer   

Contragewicht in (tussen)schacht met 1 kooi. (zie ook onderkabel / schlodderzeel

cul de sac

wagenomloop bij schacht ondergronds

cuvelage

stalen ringen als schachtbekleding

D

 

deputaatkolen

Iedere mijnwerker kreeg 42 hl kolen  (hoofd van het gezin). Indien geen kostwinner en alleen op de mijn 12 hl. Beambten 65 hl.

diamantboor  

boor met diamanten voor het boren door zandsteen

districts personeelsopzichter (D.P.O)

beambte ondergronds die de belangen behartigt van het personeel van verschillend afdelingen. Bijvoorbeeld achteraf regelen verlof bij verzuim.

doortocht

verbinding tussen 2 galerijen in de kolenlaag .Dit wordt de pijler

drijfzand

in dekterrein

druk

In een pijler komt als gevolg van ontginning druk vrij.

Dit is gunstig want die druk komt ook op de kolenlaag en daardoor wordt  laag naar de vrije ruimte geperst hetgeen de steenkoollaag gemakkelijker doet bewerken.

Nadeel: Galerijen die open moeten worden gehouden zullen vervormd worden .

Om dit op te vangen wordt een gedeelte met stenen gevuld en bokken worden geplaatst.

E

 

E.G.K.S

Europese gemeenschap van Kolen en Staal

eenmansakkoord                      

 

wat inhield dat men een stuk kreeg toegewezen en zelf verantwoordelijk was voor de ontginning.  Nadelen van het eenmansakkoord waren dat men veel onveiliger ging werken om een zo groot mogelijk stuk te ontginnen

 

eimco

Laadwagen op een steenpost. De omschrijving en de werking van de machine is als volgt;

De machine bestond uit twee delen,een onderkant en een bovenkant,de bovenkant kon beperkt draaien

Hij liep op een tijdelijk spoor, was ook zo breed als het spoor,was ongeveer 1.50mtr hoog en 1.50mtr lang, aan de voorkant was via armen een bak bevestigd(denk hierbij aan een kleine shovel),

Had twee bedieningshandels,één voor achter- en vooruit en één voor de bak omhoog en omlaag te laten gaan.

De man die de machine bediende stond op een treeplank,moest er links of rechts naast het spoor stenen geruimd worden dan gebeurde dat op spierkracht van de persoon die de machine bediende,om de machine links of rechts te draaien.

Op de treeplank was een pedaal aanwezig dat ingeduwd moest worden om links of rechts naast het spoor stenen te ruimen, want de bovenkant stond bij vooruit gebruik steeds in een slot.

Het geheel werd met perslucht aangedreven,en een aan de machine gekoppelde kolenwagen meegevoerd.

Als de bak vol stenen was werd hij over de machine getild en geleegd in de daarachter meegevoerde mijnwagen.

Tot zover de machine:

 

Het tijdelijke spoor bestond uit delen spoor van ongeveer 1 meter lang en werden gelegd zonder dwarsliggers,omdat het een  enkel spoor betrof, de lege en wagens middels een wissel op een zijspoor waren gezet ongeveer 20 meter van het front, en de volle en de lege wagens met spierkracht gebracht en gehaald moesten worden,was het gebruik van de machine zeer onrendabel en omslachtig.

F

 

F.v.S.I

Fonds voor Sociale instellingen der Staatsmijnen', officieel Fonds voor Sociale Instellingen ten behoeve van de werklieden der Staatmijnen in Limburg , opgericht 11 februari 1918. Zie ook W.I.M

ferromatikstielen

 foto van Wolfgang Schubertn

hydraulische stijlen (water olie druk)

fiets

 foto jo kelderman

 

Werden gebruikt door mensen die geen vast werkpunt hadden of tussendiensten. Fabrikant “Breuer en Doesborg” gevestigd in Tegelen (Limburg)

fietsenboeët

Fietsenstalling

flock

Houten spie wordt gebruikt door mijnmeters (richting en moetlijn te leggen)

G

 

Galerij op richting

Een galerij is een in de koollaag gedreven gang, waarbij nevengesteente wordt meegenomen. Galerij op richting; dan wordt de richting aangegeven door de mijnmeters. Ze lopen in een rechte lijn. Omdat de koollagen niet vlak liggen vertonen deze galerijen hellingen en dalingen. Voorbeelden zijn bandgalerijen, afvoergalerijen, toevoergalerijen en luchtgalerijen

geleidebalken

Balken waarlangs de liften naar beneden worden geleid

glück auf

mijnwerkersgroet (kom gezond en wel boven)

gradenboog

Om helling en strekking te meten

grondgalerij

bochtige galerij horizontaal voor kolenwagenvervoer en ligt op het niveau van de verdieping

Gusto

kolentransporteur, zwaarder als de beien,werd gebruikt in mechanische pijlers

H

 

Haarmankap         

Veel gebruikte dakondersteuning in de half-mechanische pijlers.

hak

Houweel

half mechanische pijler

Handmatig ondersteuning plaatsen,rest doet schaaf en transporteur

halsplak

Halsdoek

handpijler

volledige afbouw handmatig

hazeclever

schraapbak om stenen weg te schrapen

hellen

grootste invalshoek

hohinco

merk persluchthamer

Hootsbaan

toevoergalerij in de tijd waar de pijlers voornamelijk met hout gestut werden.

Houtbon

Op deze bon kreeg men bij de kolenboer (mijn)hout om de kachel mee aan te maken

houwer

gediplomeerd mijnwerker

hulphujer

Hulphouwer

I

 

inbraak

Ruimte ontstaan na wegschieten kool/steenlaag

injecteren

onder grote druk water in de koolwand persen Dient als stofbestrijding en kolen worden losser

intrekkende schacht

verse lucht wordt hier naar beneden gezogen

J

 

jacobsstijl

ijzeren pijlerondersteuning (uitvinder Jacob Posma ingenieur Maurits) 

jojo

Transporteur

jukbouw

trapeziumvormig  bouwwerk .Naamsverklaring: vroeger hadden de melkmeisjes een juk over de schouders.

Dit is een schouderstuk (hout) met daarin bevestigd aan elke kant een ketting met haak waaraan emmers bevestigd werden. Tijdens het lopen duwden zij die van zich af. Kwamen zij je tegemoet of liepen zij voor jou uit dan had het geheel de vorm van een trapezium. 

K

 

Kanarie

Werden vroeger en later ook nog (door de veiligheidsdiensten) gebruikt om aan te tonen dat er mijngas of koolzuurgas aanwezig was. Ook werden de huizen verwarmd door kolenkachels en haarden. Het gebeurde vaker dat er sprake was van koolmonoxide en dat leidt ongemerkt tot de dood. Viel de kanarie in de huiskamer (daar komt ook het spreekwoord vandaan) van zijn stokje dan wist men hoe laat het was en de ramen werden open gegooid.

kap

Dakondersteuning

kerf maken

Ruimte maken in pijler of simpel om vandaar uit verder te kunnen werken

kernboor

Boor (widia -  diamant) om te kernen (holleboren)

kernbuis   

buis waarin de kern opgevangen werd. Het gesteente werd niet vergruisd maar men kreeg ronde patronen. Deze werden achter elkaar gelegd, Met de hoek en lengte kon men de structuur van het gesteente en kolen bepalen.

kiebel

ondergrondse wc

klammachs

zie sylvester

klauw

Een verbindingsschalm van ongeveer driekwart de omvang van een gewone schalm, met platte uitsteeksels waarin gaten aanwezig waren. Een transporteur ketting bestond uit korte stukken ketting 6 verticale schalmen en 5 horizontale schalmen, d.m.v. een klauw werden deze aan elkaar gemaakt tot men de benodigde lengte  had. (Als de pijler ongeveer 100 mtr. lang was had men een ketting nodig van 200 mtr.) Onder en boven ketting !

klok

kegelvormige steen in dak

kloppen

Seinen aan de schacht

Knoepeheujer

Zo wordt de houwer genoemd, die de aandrijving van schaaf en transporteur aan voet pijler bediende.

Koale in de roetsj

Werd geschreeuwd als er meer moest worden geproduceerd

Koel

Mijn

Koeldokter 

Mijnarts

koelpastoeër

Braaf iemand of praatjesmaker

Koelpiet

Mijnwerker

koelstamp

ontgroening door middel van klap op achterwerk (schop+hamer)  

De kinderen krijgen allemaal de koelsjtamp in Zoetermeer na een voordracht “ Mijnbouw” op school door Frits Aelmans

kooi

Lift

Kophout

 

; tijdelijke ondersteuning,indien men gekerfd had( bestond meestal uit een stuk houten kap van ongeveer 60 cm en een ondersteuning)

koppijler

begin pijler ligt aan de toevoer

kroepknijen

pijnlijk opgezwollen knieën

L

 

laadsteck

Stok om springstof in boorgaten te schuiven

lampeboet

Lampisterie, waar pet- en benzinelampen worden geladen en uitgedeeld

leemhujjer

Kompel die in de tuin werkt

leempatronen

zie waterpatronen

leesband

stalen banden waar het te sorteren materiaal op ligt

leesjongen

degene die de stenen en overig materiaal scheidt

Lepel    

 

rondje in een jo-jo ketting, het rondje had een diameter van ongeveer 20 cm, was op een speciale manier gebogen,zodat het de vorm van een lepel had teneinde de los gemaakte kolen in hun vaart te  remmen. De jo-jo werd hoofdzakelijk in half steile of steile pijlers als transportmiddel gebruikt

lezen

bovengronds, stenen en materiaal handmatig scheiden van de steenkool

liekehuuske

Mortuarium op de mijn waar verongelukte mijnwerkers werden opgebaard

Hoe zag het interieur uit.

Op de Staatsmijn Emma was het huisje gelegen naast de verbandkamer.

Was een koempel opgebaard dan brandde binnen en buiten dag en nacht een lamp.

Op de Staatsmijn Wilhelmina was de vloer van groenachtige Noorse leisteen

De kist stond op een leiplaat van 75 centimeter breed en 50 centimeter hoog.

Midden in de vloer was een schrobputje.

Links van de ingang was een wasbakje met kraan.

In de zijgevel twee ramen.

De volgende vraag: stonden binnen twee boompjes (soort Palm)?

Kaarsenstaanders?

Wie weet het antwoord?

lingedook

molton lendendoek

losvloer

vloer waar transport plaatsvindt van en naar ondergronds

lot

buis om leeflucht naar front te leiden

M

 

M.I.R  mijnindustrieraad

 

Meenemer

 Is een plat stuk ijzer , ongeveer 3 cm dik en 7 cm hoog, met aan de uiteinden gaten die met de gaten van de klauw over een kwamen. Indien de meenemer tussen de platte uitstekels van  de klauw waren gezet deed men er een bout door zodat de klauw weer een schalm vormde.  De meenemer had een tweeledig doel: de losgemaakte kolen meenemen en de ketting in de geleiding van de transporteur te houden

Meesbouw ondersteuning

 Foto Jo Kelderman (Nuth)

2 houten stijlen en 1 kap.De stijlen worden beneden iets aangespitst en boven rond ingezaagd.

Het transportmiddel  hierboven is een schudgoot en de ontginning een handpijler.                                                                                                          Steenkolenmijn Valkenburg

Mijnbeambten embleem Christelijke vereniging

mijnmeter

medewerker ondergrondse opmetingen

mijnschool

opleidingcentrum voor opzichter

mijnvader

Nieuwe ondergronders kwamen bij de mijnvader in de leer die hen de kneepjes van het mijnwerkersvak gedurende zes maanden bijbracht

mijnworm

mijnwerkersziekte.ontstaat bloedarmoede

milkboet

winkeltje op de mijn (melk,koek en rookwaren

Moetlijn                  

Geeft de hoogte aan volgens welke een gang moet worden gedreven. Dus niet alleen ten behoeve v het leggen van de spoorrails maar van groot belang bij het drijven van dalingen of hellingen.

moetlijn

Punten aangegeven op stijlen om aan te geven hoe het spoor moet worden gelegd

moll-bouw

aan beide kanten van de galerij worden houten bokken  geplaatst,  daar op rusten 2 gebogen kappen waar aan de dakzijde rondhout wordt ingeklemd

mvs

mijnbouwkundige vakschool

N

 

neerbraak

ondergrondse schacht verbinding tussen steengang en dieper gelegen steenkolenlaag

nkmb

Nederlandse katholieke mijnwerkersbond

Noavördere

Transport na de eigenlijke dienst

nystagmus

oogsidderen. Ziekte ontstaat door het oog te richten naar licht en donker

O

 

O.R

Ondernemingsraad

oetvare

vervroegd naar boven

onderkabel

platte kabel dient als contragewichten onder liften

ongerbandfördering

Pijler met transportband. Kolen werden afgevoerd op onderband (op Stm Wilhelmina bijvoorbeeld afdeling Anna 253 meterverd

onval

Ongeval

Op de sjup

Stof op de schop en zogenaamd de behoefte doen.Werd in de oude man gegooid

opbraak

schachtverbinding  naar een hoger gelegen kolenlaag

ophouw

begin aanleg pijler

otb

ondergronds tijdelijk bovengronds

oude man

Ruimte achter ondersteuning in pijler welke men laat instorten of wordt opgevuld

ovs

ondergrondse vakschool

P

 

P.B.O

Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie

pand

stuk in pijler of simpel wat je moest afbouwen

peadsstal

paardenstal ondergronds

penning

  Foto Pete Clements

persoonlijk nummer ter controle op aanwezigheid >Deze zijn van verschillende Engelse kompels

2086 ,given when going down the mine.               Ontvangst bij betreden mijn         

1206, give back when returning out of the mine.    Ontvangst bij het verlaten

0896, pay check, shown to collect your pay.        Te tonen bij loonbetaling

v7, a visitor to the mine would have this.               Bezoekerspenning

 

penningeboet

Portierslokaal

pierewiet        

hulpstijl in hand- of halfmechanische pijler

pijler

ontginningsplaats van kolen

plat

half doorgezaagde stam als daksteun

Ploegaccoord. Zie ook eenmansakkoord

 

Voordelen waren dat men veilig werkte omdat de gehele ploeg verantwoordelijk was voor ontginning van de kool (denk hierbij ook aan onderling helpen)

het akkoord om de kool over de gehele lengte van de pijler met een bepaald aantal mensen te verwijderen b.v.met 50 man, kon men dat met 45 man doen dan werd goed verdiend.

poefen

omhoog komen van de vloer

poekelen

onderling de rug wassen

polt

Dunne stam om stijlen op juiste afstand te houden

postsleper

hulp van de houwer

potlamp

Lamp boven op de pot. Voorloper van de petlamp.

praam

Hout om te remmen

praam aantrekken

harder werken:  een praam is een soort neusknijper voor een paard, daarmee dwing je het bijvoorbeeld om stil te staan Wordt nog altijd gebruikt, vooral door dierenartsen

pungel

mijnkleding ingepakt in een handdoek

Q

 

R

 

Reactiebalk

Zware, platte stalen balk, aan kop en voet pijler met zware pen onder de aandrijving van de transporteur bevestigt. Deze balk dient om de reactiekrachten op te vangen, die ontstaan wanneer de schaaf door de kool wordt getrokken. Er werd ook mee gestuurd.

Respiratoren

Ademhalingsapparaten ( stofmaskers) rond 1900 al voorgeschreven als men boorde men holle boren. Het stofmeel werd door de lucht uit de gaten naar buiten geblazen. Zware stofontwikkeling. Zie ook sponzen.

richting trekken

uitmeten en hangen van richtingspunten

richtinghujer

moet er voor zorgen dat de pijler over de hele lengte recht blijft

richtingklemmen

Klemmen met aan de voorkant een kerf. In het kerf werd het lood gehangen om de richting door te trekken. De klemmen werden aan de kap bevestigd. Deze klemmen werden ook bevestigd aan de stijlen om de moetlijn te hangen. In het verleden werden in de kappen of stijlen kerven gezaagd. Dit is naderhand verboden omdat daardoor de stijl en kap werd verzwakt. Op dat punt brak de kap en/of stijl. Langs de klemmen werden verfstrepen aan gebracht zodat men direct kon zien of ze waren verschoven. Dienden ze als theodolietpunt dan werd dat extra er bij vermeld. Foto volgt

riffel

steenbankjes in kool

roetschetoer

Schudgoot,heen en weer bewegend stalen goot

roofhaak

Stuk ijzer om stijlen in de pijler naar je toe te trekken

roven

Wegnemen van stijlen en kappen

S

 

S.O.D.M.

Staatstoezicht op de Mijnen

sau

Watergoot

schacht

verticale tunnel (verbinding tussen ondergronds/bovengronds)

schachtbok

 

 

Mijn Wendel (Thans museum) Houillieres Bassin de Lorraine (Foto Frank Glaubitz)

schachtkolen

kolen rechtstreeks uit de schacht voor de mijnwerkers. vaak waren er meer stenen bij dan kolen. Ik weet niet wanneer maar naderhand onder veel protest kregen de mijnwerkers ook kolen uit de wassserij.

schien

Ziekenkaart

schiethouwer

 Schiethouwer Frits Groen (Oranje Nassaumijn IV)

Is belast en verantwoordelijk voor de schietwerkzaamheden ondergronds

schietkist

bevat dynamiet (zie foto hierboven)

schietpin

koperen pin 10cm die in de laatste dynamietpatroon werd  gestoken waarin de ontsteker  geplaatst werd.

schin

Rail

schlepper

Sleper

schlodderzeel

platte onderkabel aan lift (contragewicht en voorkoming slingeren)

schreuëmhamer

afbouwhamer (perslucht)

schwarzstijl

ijzeren pijlerstijl (moet opgevijzeld worden met 2 haringen) (Fabrikant Hermann Schwarz Wattenscheid)

silicose

Stoflongen

simpel

Pijler met één ingang mag slechts 40 meter lang zijn .De luchttoevoer geschiedt met luchtkokers

sjiech

Dienst

sjiech

ich han sjiech (ik ben klaar)

sjiechwessel

Wisselen van de dienst

Er waren 3 diensten (dag-, middag- en nachtdienst) en het konden zelfs 4 diensten zijn als een pijler of galerij in aanbouw, doorlopend bezet moest  zijn

 

Hier neemt een kompel van de middagdienst het stuk van mijn kompel (Wolfgang Schubert op dagdienst) over

sjiek

Pruimtabak

sjloep

brug over de balk aan kop en voetpijler, om de aandrijfinstallatie in de juiste koers te houden

Sjloep     

stijlen vasthouden brug over de reactiebalk aan kop en voet pijler. Hierdoor kon de reactiebalk met de voortgang van de productie mee schuiven.

sjravelgeld 

Toeslag bij werken bij hoogte minder dan 70 cm

sjüttelbaas

Ploegbaas

skip

bak in schacht voor kolenvervoer 25 ton inhoud

slangenboor 

gedraaide boorstangen  (met en zonder gat)

slede

open wagen voor transport lang materiaal

sleepbak

in bandgalerij getrokken materiaalbak

Snuiftabak

Werd gestrooid op de bovenkant van de hand en opgesnoven als middel tegen het stof

somp

water op de bodem van de schacht

spanketting

ketting om de laatste stijl aan het front vast te zetten

Spits

 houtenlat voor op een haarmankap ,afmetingen 120cm lang x 2 cm dik x 4 cm breed,teneinde bouwwerk flexibel te maken of om mijnwerker te beschermen voor vallend gesteente

Splijtvlakken

 

De aarde is altijd in beweging  en daardoor is de kolenlaag ook geen homogeen geheel.

Er zullen dus (scheuren) in voorkomen. Daar moet men bij de het loswrikken rekening mee houden.

Het vergemakkelijkt het werk iets.

De geologische dienst heeft voor onderzoeken gedaan . Het beste is de werkrichting loodrecht te stellen op de splijtvlakken

sponzen

Indien er geboord werd met holle buizen (boormeel werd droog weggeblazen controleerde het Staatstoezicht op de mijnen of men ook een spons als mondbedekking droeg. Zie Rapporten Staatstoezicht al rond 1910. Zie ook boven (Respiratoren)

spreekbuis          

bericht doorgeven door holle buis (schacht)

stal (bij pijler)

uitbouw aan voetpijler ruimteplaats voor motoren

standpijp

-       in dak geplaatst bij boring naar het dekterrein bij doorbraak van drijfzand afsluiten

-       Standpijp; is ook een holle pijp aangesloten op de perslucht om het boorgat schoon te blazen alvorens de springstof werd aangebracht.(bezetten)

steenbreker

 Foto Paul Geilenkirchen

Dikke brokken worden iets verkleind

steendam  

dam evenwijdig aan galerij  zie druk

steenknuppel

geplaatst achter stijlen om ruimte op te vullen met stenen

steenpost

Steengang in wording

Steenstofgrendel

 

zijn twee buizen met daarop losse planken,op de losse planken lag steenstof of  gemalen mergel,de  gehele losse stellage was opgehangen aan kettingen tegen het plafond van een steengang. De steenstof of mergel zou zich bij een mijngas ontploffing vermengen met het opgedwarrelde kolenstof en zodoende kon het kolenstof niet ontploffen.   Mijngas ontploffingen houden op(door gebrek aan ontplofbaar mijngas) Kolenstof ontploffingen gaan door de gehele mijn(door het opdwarrelen van de koolstof bij iedere ontploffing)

stielenteller

noteert en controleert aanwezig materiaal in pijler

stijl

ondersteuning tussen dak en vloer

stock

steenlaag in galerij tussen vloer galerij en vloer pijler

stoeës

Wand

stoeltjeslift

personen transportmiddel

storingen

onregelmatigheden in kolen of steenlagen

storingshouwer  

werkte alleen in storingen in de pijler  laagverspringing  

strijken

met gradenboog gemeten horizontaal vlak in dak

strossboom

geleidebalk in de schacht voor de kooi (pitchpine hout)

sylvester

Stijlentrekker

T

 

terugwaartse afbouw

Galerijen worden gedreven zover de kolenlaag wordt afgebouwd.Daarna komt men met de pijler terug naar beginpunt bandengalerij.Toevoer wordt geroofd en de afvoer galerij blijft open en wordt daarna gebruikt als toevoergalerij van de nieuwe pijler.( Zie tekening mijnbouw algemeen).

theodoliet

hoekmeetinstrument (op statief)

theodoliet hang

Hoekmeetinstrument. Gebruikt op moeilijk te bereikbare plaatsen)

tien meter teken

Geschilderde lengtes in (steen)gangen.Het nulpunt is hart schacht

Titanstiel

Inschuifbare stijl voor pijlerondesteuning, uitgerust met een spieslot (vier vlakken wrijving) en op de top een schroefkrik, die men kon vastslaan.

De Titansstijl kan 40 ton belasting hebben voordat hij inschuift. Schroefkriknoemden wij opdeStaatsmijnen kroon en ook in andere mijnen wartel

toevoer

galerij waar het pijlermateriaal wordt aangeleverd

trek

Op en neer laten van de liftkooi

tunnelbouw

2 boven gebogen stijlen die aan elkaar worden geschroefd

tussengalerij

Een galerij die in de strijkrichting van een koollaag wordt gedreven tussen twee verdiepingen in.omdat ze in de strijkrichting van de kool liggen deze nagenoeg horizontaal en zijn daardoor bochtig

tuut

sirene geeft aan begin/einde dienst

tvs

Technische vakschool

U

 

uittrekkende schacht

Afgewerkte lucht wordt door deze schacht uit de mijn gezogen

ut brennt

werd geroepen als men ging schieten

V

 

vaarsteck

hakje met steel van de meesteropzichter hij kon er mee meten en controleren of het bouwwerk goed staat

vaarsjtieger

Meesteropzichter

vangkroon 

(spits – hol) om boorstangen die in gat gevallen waren op te vangen

verbandsboeët

Verbandkamer

verbandsdoeës

ijzeren doosje 20  bij 12cm met de naam van de mijn met enkele rolletjes verband, jodium etc.

vieëdele

Overwerken

vlaggedienst

dienst van 7.15 uur tot 16.30 uur (bovengronds)

vloerplaat

voorkomt dat stijlen in de pijlervloer worden gedrukt

voeshammer

hamer om spieën in de stijlen vast of los te slaan

voetpijler

einde pijler. De kolen worden afgevoerd in die richting

Voorboren

 met een slangenboor ongeveer 15 meter in de kool boren teneinde het eventuele mijngas geleidelijk te laten ontsnappen. Er werd om de 10 meter een gat geboord

voorwaartse afbouw

galerijen worden gedreven en zodra de af te bouwen kolenlaag is bereikt begint men met aantrekken pijler

vulpijler

ter voorkoming mijnschade wordt de oude man volgespoten met wasberger

vuurpeule

in storing al enkele meters voor het transportmiddel ontkolen.

vuurspanschinnen

2 rails die door beugels die aan de kappen zijn bevestigd naar voren worden geschoven om kappen op te leggen

Vúúrtrek   

personenvervoer via een hoofdschacht voorafgaand aan het regulaire personenvervoer.

W

 

W.I.M.

Werkplaatsen Invalide Mijnwerkers: Officieel 'Werkverschaffing voor Invalide Mijnwerkers' in de volksmond 'Werkplaatsen Invalide Mijnwerkers', opgericht 18 juli 1927 door het FSI. Zie ook aldaar

wagenomloop

Om steengang uit te sparen werd bij grenzen met een andere mijn of om andere redenen een wagenomloop gemaakt. Niet te verwarren met een “cul de sac” zie boven.

Dit was als het ware een halfronde (halve cirkel) tunnel in de steengang. Deze omloop werd vervaardigd in beton. In de richting van de terugweg lag de laadkast waar de wagens werden gevuld . Op de Staatsmijn Wilhelmina was de “familie Karstenberg“ in dit werk  super gespecialiseerd en genoten grote faam !!!! (Ik hoop dat ik de naam mag noemen)

wandelend bouwwerk

zelf voortbewegende ondersteuning (hydraulisch). Fabrikanten  Westfalia, Klöckner ferromatiek

Wartel

 zie titanstijl, de schroefkrik aan de top van een titanstijl is de wartel

wasberger

gebroken stenen om oude man op te vullen

wassergeld

Toeslag bij werken waar veel water uit de berg (dakgesteente)  kwam

wasserij (kolen)

waar de kolen via een procédé worden gescheiden van de stenen

watergalerij

waar het water werd opgevangen waarna het naar boven werd gepompt.

waterpatronen

worden achter de dynamiet geplaatst in boorgaten (ter voorkoming uitstromen mijngas en druk volledig op gesteente te laten uitvoeren

wentelkoker  

bij tussenschacht waar de kolen naar beneden gingen

weschkau

badlokaal      Koempel Wolfgang Schubert aangekomen in het badlokaal. De kleren worden opgehangen aan de kettinghaken

wetterdeur

Luchtdeur

Wetter-energit

soort springstof dat gebruikt werd indien aantoonbaar kolen of gas in de buurt was. Had n.l. geen ontstekingsvlam voorkwam dus dat gas of kolen konden worden aangestoken. (mijngasveilig)

widiaboor

Boorkroon met widia (hardstaal)

X

 

Y

 

Z

 

zaagtand

in bepaalde voorgeschreven wijze stijlen zetten in een pijler

Zadelplaat      

 

gegolfde plaat die gelast was op de bovenzijde van een in een ondersteuning in een galerij of steengang, in de golf paste de worstvormige rol die op de kap gelast was

zinken

het spoor dieper leggen

zoal

Verdieping

zollstock

Duimstok

zoutpil  

voor mijnwerkers die werkten bij hoge temperaturen

Zughub  spreek tsoeghoep  

Ratel-handtakel met galsche ketting. 1,5 ton of 3 ton

Zweetstüpke

mouwloos onderhemd

                       

Bijnamen op de Staatsmijn Wilhelmina             terug

 

 

Bijnamen zijn geen scheldnamen. Wij kenden ons door en door, deelden lief en leed. Daardoor kreeg men ook wel eens een bijnaam aangemeten.

beu jong, d’r 

als iemand iets uitgevreten had, zei hij: Beu jong, doe bis bestroaft

biechtvader, d’r

sprak altijd heel zachtjes, of het geheimen waren

bier flasche de

Bierflasch      Klein van stuk met drinkblik van 3 liter

Blomkoeël   

Zeer groot hoofd (mijnpolitieman)

bokser 

Ingevallen te Keulen als kampioen van Maastricht.  Na de eerste slag kwam hij tot bewustzijn in het ziekenhuis te Keulen

buffel, der

herkomst?

centebeksjke

onderlip stak verder uit dan de bovenlip 

clown 

Was altijd zeer vrolijk en menselijk

cowboy, der

Kwam op carnavalsdinsdag verlof vragen verkleed als cowboy

der remmel

zijn kampioensremmel (konijn) was uitgenodigd op superkampioenenshow in Julianahotel te Valkenburg waar een bruiloft plaats vond

Doeëf, de

Hij was een duivenpiet

Een-twee, een twee

hij sloeg de trom bij de schutterij

eëzel

(ezel) waarom?

elftrappengezicht  

meesterhouwer met een nors gezicht. De uitdrukking elftrappengezicht komt oorspronkelijk van Aken.

Als iemand voor 1800 in Aken werd veroordeeld " dood met de strop" moest hij op de markt voor het raadhuis eerst op een klein podium van elf trappen klimmen. In Vaals hebben ze daar een carnavalsslager over dit onderwerp

fleute sjong

Bij wachten op kooi in laadplaats, begon men te fluiten en persoon met deze bijnaam reageerde kwaad, wat anderen weer deed besluiten van uit andere hoek te fluiten

Geoff Duke

Genoemd naar een bekende motorrijder in de 50 jaren.  Mijnwerker met Solex had de outfit van Geoff Duke.

Graaf, der

had een adellijke achternaam

grafsjenner

Liep altijd verdacht op het kerkhof

haas d’r

een koempel  die aan het einde van de sjiech ondergronds de penningen vedeelde om naar bovengronds te gaan. Van opzij gezien had hij net het uiterlijk van een haas. Ging het verdelen van de penningen  niet snel genoeg dan begonnen al die koempels het liedje te zingen van “Op een groen, groen knollenland daar zaten twee hazen heel parmant”. Of er werd geroepen .paaf .paaf.paaf. en dan werd hij kwaad.

Halve stalduur, de

zijn broer die een stuk kleiner was (zie stalduur)

handdoch d’r

????

hilleje man 

Vroeg verlof om sinterklaas te kunnen spelen.

hoeës-eppeltje, ‘t       

had rode wangen  

horst,der

geleek op Horst uit de film  Bonanza

Isar zwölf

Mijnpolitie: genoemd naar de Duitse politieserie

jevelles

zei telkens: jevelles

kloek, de

door bij het boetere gekookt ei onder zich te leggen en kloek, kloek, kloek te zeggen

knieën 

konijn gevangen op houtterrein. Bij de portier staken de poten uit de pungel. Kerstmaaltijd bij der spitskool (mijnpolitie) thuis

kniengs joep

bekende fokker van raskonijnen

Knoa, der

Was helper bij de mijnmeters. Moest hij een gat geboord hebben voor de richting of moetlijn te hangen dan vroeg hij: kun jij een gat boren om der knoa (stuk rond hout in te slaan.

knoebel, der

herkomst?

knutsch 

nam iedere dienst een beetje hout mee naar huis       

küeningin

voor dat hij startte met werken zei hij iedere dag : eerst 5 minuten voor de koningin

loemele joep 

Had in de oorlog een deken gestolen. Bij controle tegen de mijnpolitie  "het is toch maar inne loemel"

Loemele joep 2

na de nachtdienst gingen een groep kompels naar huis, onderweg zagen ze een vrouw die de stoep was aan poetsen,daar stond een emmer water,der joep zag dat en zij kiek ens doa, zijn kameraden zeiden dat durf je niet, o nee,hij nam de emmer water en gooide de inhoud tegen de gebukte vrouw , die bedacht zich niet en ging achter der joep. Die kreeg van die vrouw met "der schroeploemel = dweil“ van langs Joep D.., heeft lang die naam gedragen iedereen wist het verhaal en van "der Loemele Joep

lord Snowdon

klein amateur fotograafje

Mamma, de

Hij was vrijgezel en enige zoon

meesterhujjer, der

beloofde iedereen die hem op vele biertjes tracteerde dat degene meesterhouwer zou worden.

metertsing d’r

(metertien)  kort van stuk

monkie

Zwaar behaard

nienmasjieng

handelde in van alles

nuntsig d'r tusje

opmerking als stutwerk niet op vereiste afstand stond.

Oma, de  

Seingever op de 506 meterverdieping.Deze had verkering met een meisje en trouwde met de moeder!

pappa d’r

op weg naar de mijn riep zijn vrouw hem een hele tijd na : adie pappa

pater

had een braaf gezicht

paus Johannes

hij kreeg deze bijnaam omdat hij bij een Missieoptocht de rol speelde van de paus

pauwhaan d’r

Was een trots iemand en had een hoge stem

peeëd, ‘t

om prins Bernhard in Maastricht te ontvangen met zijn paard kreeg hij een dag extra verlof

peeëdsdskuttel

in zijn jeugdjaren met karretje paardenvijgen verzameld voor mest in de tuin

peeëdskop  

Dik hoofd (geen uitleg nodig)

piefje, ‘t    

zetten we daar een buisje tussen 

pierewiet, der

vaarsjtieger die kwam van de Maurits die op de Wilhelmina de hulpstijl in voerde met de naam pierewiet

PLUTO ( hond).

Voordat dat hij de bezetting van de post met dynamiet tot ontploffing bracht stak hij een natte doek in de mond.

Poepertje 

Nog in ondezoek

polten joep

Vaarstjieger Huyten. Moest altijd meer materiaal aanwezig zijn dan nodig was.

Vroeg je voor de kermis vier maanden van te voren verlof aan dan zei hij: doe bis te vreüg. (je bent te vroeg. Was het dan een week voor de kermis. Dan zie hij du bis te sjpieë, hawst du ieéder mosse vroage. (Je bent te laat, had je eerder moeten vragen. Verder was het een geschikte peer.

Pompeye

Een koempel noemde ze der .Ik weet niet of de spelling goed is

sjavouw  

Zijn vader had een groentezaak. Sjavou is kool

Sjeef boks: ",

Scheve broek) die man had kromme benen en liep als een cowboy

Sjiek , d’r

Verder was hier een opzichter van het vervoer die aan iedereen vroeg :jup hub's du sjiek (heb je pruimtabak).

Sjlek (slak)

was langzaam van aard Naam mij bekend

sjlodderzeeël

(onderkabel) was lang en stuntelig

Sjpioeën, d’r

De spion: Verstopte zich altijd in lege wagens om te spioneren of ook direct begonnen werd met werken.

De mijnwerkers spoten de wagen -per toeval-vol met water. Wie kroop doornat uit de wagen! D’r sjpioeën

sjpitskooël

was  bij de mijnpolitie

sjunne jong 

Was heel deftig

Sjuppe boer

Schoppen boer. Herkomst naam ?

spaanse juf

kwam altijd heel deftig gekleed naar de mijn met glacéhandschoenen

spitse joep

lang  en smal : houten spitsen in de pijler zijn smal

stalduur

Stevig gebouwd persoon en oer sterk

stinke euëmke

had slechte adem en stond met de rug naar ons toe in de kooi.

Er  was een meesterhouwer en die had hij op maag en dan stond hij met de mond naar hem toe.

tsing vuur zwei

tien voor twee. Liep met de voeten naar buiten gekeerd

tuinkabouter 

klein van stuk

tuul, de

Had een grote neus

uitvinder

 

had enkele praktische uitvindingen gedaan maar werden achterhaald door de techniek. Een uitvinding heeft hij kunnen verkopen

Uiver, de

was sneller met de schop dan de eerste automatische laadmachine die de naam uiver had

voele poet  d’r

Buitengewone voetmaat

voeshemmerke

(vuisthamertje)  klein van stuk

vuurvadder, der

nam als enige het woord op een hoorzitting van mijnwerkers over het pensioen

 met de woorden :onze voorvaderen hebben het pensioen opgericht en wij hebben er totaal niets meer over te vertellen

vuurvot

danste de ene wals na de andere

wassere  joep d’r

D’r wassere joep was wielrenner bij de mijnwerkersronden.

Na iedere ronde riep hij om drinkwater.

Joep was van Vaals d.w.z. drinkwater is in Vaals wasser.

zweivooftsig, der

had zich als scheidsrechter in Nijswiller laten omkopen voor twee gulden en vijftig cent (voor de oorlog)

 

  Bijnamen Willem Sophia

Boeboe d’r

Dat was een koempel, die, als hij wilde imponeren en zich sterk maakte tegenover de andere koempels, altijd begon met boeboe

Hillige bimba

als hij zich met een hamer op de vingers sloeg vloekte hij nooit maar schreeuwde hij “ heilige  bimba”

Krakepoeët

(lang en zeer smal. Als hij aan een vinger trok hoorde je de botten kraken

poeppa

(poppetje) noemde zijn meisje altijd de poeppa

Reutereer.

 

Op de W.S. was aan het laadpunt het spoor  ongeveer een meter onderbroken

met de bedoeling de wagen te schudden zodat meer kolen in de wagens gingen.

Dat noemden ze een Reuter.

Er was een sjtieger die stotterde en die had de bijnaam gekregen de reutereer

uul, der

 

Was trots op zijn bijnaam. Had een cafe op de Bocholtzerheide. In de volksmond bij der Uul. Carnavalswagen: der uulewaan en de Uulenbal  etc.

  

Bijnamen Laura

cilinderkuëb

Als iemand langs kwam zette hij de lucht aan op de cilinder

eventueel

Zei altijd eventueel

Joker, d’r

daar kon men alle kanten mee op

knieën, d’r          

had boventanden vooruitsteken

Knoak, d’r

Had een dikke buik en liep voorover

kuusj der

Zijn naam was kusters

Mot ich ins huëre

Zei altijd die zin.

radauwkop

Maakte altijd veel lawaai

 

Bijnamen Staatsmijn Hendrik

Caspar

Vaarstieger Math. Smeets van de Hendrik heeft eens een kerstverhaal in Steenkool geschreven van een van de 3 koningen, Kasper, die op kerstnacht bij de koempels verscheen. Sinsdien wordt hij in de wandelgangen "Kasper" genoemd.

Hij was bij de ondergronders een zeer geliefde vaarstieger.

Beul d’r

 

Vaarstieger X en Y waren erg gevreesd. Twee bullebakken die je letterlijk de grond in stampten. Ook de jonge opzichters waren vaak onderwerp van spot en zij waren bevreesd voor die twee.  Een van die twee had nevenstaande naam

Sjlappe trekhònk  (hundj)

Werd geschreeuwd als je het pand (de voorgeschreven aantal meters kolen niet gedolven kreeg)

 

 Bijnamen Domaniale 

 

Voor een uitgebreid  overzicht van de bijnamen van deze mijn gaat u naar de site van mijn kompel : De Domaniale Mijn in beeld zie aldaar feiten en cijfers

memmenstieger

had een beetje toezicht op de poetsvrouwen

kierrölke 

(keerrol) einde band hij was even breed als dat hij lang was

sjwatze  marie

einde dienst zei hij altijd nu ga ik naar het schwartz marie die zwart haar had en marie heette

 

Bijnamen Staatsmijn Emma

joemie, der

zei tegen het transportband der joemie

koelsjong

(mijnschoenen) hij was klein van stuk

naas, de

Had een grote neus

neus, de

Meesteropzichter als hij de pijler op kwam werd altijd gezegd ,wat ruikt mijn neus

zoef de haas

sjtieger  kroop de pijler op en af sneller dan een haas

zeërmoos

 Keek altijd heel nors

 

Bijnamen Oranje Nassau I

duustere, der

keek altijd heel nors

mummie

leek op een mummie

pluto, der

als hij sprak bromde hij als een hond  (woew, woew)

tomaat, de

had een kogelrond en rood gezicht

 

Bijnamen Oranje Nassau II

 

Stuurt u maar in Dank U!!!

 

Bijnamen Oranje Nassau III

Buul, der

Was altijd nors

1717 d’r

Opzichter die altijd zei : 1717 + 2 gulden punkten dan heb je inne gowwe loeën.

communiebenkske

Ging voor dat hij naar de mijn kwam ter communie in de kerk

D’r naze  joep

Had een fikse neus

Der ouwe ervarene en der sjneuzel  

Twee opzichters (broers). een met langere ervaring en de ander nog in het beginstadium

Genearaal  snuffel

Was altijd zeer nieuwsgierig en vroeg: hoe staan de zaken

hobby d’r 

De koel is mienge enige hobby

Jumbo d’r

 

Kiebelmajoor, d’r

Zorgde voor de wc tonnen

Lange d’r

Groot iemand

 Mike Molten, d’r

Leek op die televisie ster

Piefekop

Had de gehele dag de pijp in de mond

pletske

Koekje. Hij had altijd koekjes op de boterham

 

Bijnamen Oranje Nassau IV

grieënieëzer

was een zeurpiet

Mòdder goades

Moeder Gods. Had het daar altijd over

 

Bijnamen Staatsmijn Maurits

geitje,‘t

Een bekende figuur op de Maurits was een klein mannetje met een heel dun (iel) stemmetje die mekkerde als een geitje. Daarom de naam geitje. Op een Zaterdag, einde dagdienst, kwam het toezichthoudend personeel gelijk met de mannen boven. Een bekend hoofdopzichter ontmoette het geitje en wilde blijkbaar de populaire figuur uithangen.

Hoe is het geitje? Antwoord: slecht, ik heb ruzie met mijn vrouw.

Hoofdopzichter: Hoe komt dat dan?,

Geitje: Ze zegt" Doe (jij) mekkert (zeurt) als een hoofdopzichter en doe verdeens (jij verdient) zo veel als een sjlepper. (Laagst betaalde baan)

 

 

 

Dit verhaal heb ik vaker gehoord en de Steengang werd genoemd “d’r Duvelsjteegank” op de 253 meterverdieping van de Staatsmijn Wilhelmina.

Duvelskaerel                                  terug

Uit: Zeven eeuwen mijnen en mijnwerkers in Limburg van WIM van den Eelaart

 

De Staatsmijn Wilhelmina te Terwinselen was de oudste van de 4 Staatsmijnen in Limburg. Zij kwam in exploitatie in een tijd, waarin plotselinge en snelle opkomst van de mijnbouw als grootindustrie een ordeloze toevloed van buitenlandse arbeidskrachten veroorzaakte.

Deze werkzoekende mannen kwamen uit alle delen van Europa, maar vooral uit Duitsland, Polen en de vroegere Donaumonarchie. Er waren vreemde types bij.

Hoogst merkwaardige snaken.

Daarin ligt de oorsprong van het wonderlijk verhaal over de “duvelskaerel”van de Staatsmijn Wilhelmina.

Het moet gebeurd zijn in het prille begin van de ontginning van de mijn. Als stutter ondergronds werkte er een buitenlander, die uit het oosten van Duitsland kwam; het gedeelte dat nu tot Polen behoort.

Werken dat hij kon - fantastisch! In zijn eentje deed hij drie keer zoveel als andere koempels.

Het vreemde was echter dat hij bij het eigenlijke stutten in de mijngangen niemand bij zich wilde hebben.

Anders vertikte hij een hand uit te steken.

Zelfs de jongen die de stutten van mijnhout aansleepte, moest dan verdwijnen.

De man die in accoord werkte, werd door de opzichter op de proef gesteld nadat mede-arbeiders hadden geprotesteerd omdat deze vreemdeling – spelenderwijs naar het scheen – zo veel meer verdiende dan zij. Het accoordloon werd verlaagd. De zonderling protesteerde met geen woord. Hij grijnsde geringschattend. En verzette om financieel toch aan zijn trekken te komen voortaan tien maal zoveel werk als andere ploegmakkers. Onbegrijpelijk wat eerst een vreemde uitdaging was geweest, werd een verontrustend raadsel.

Een opzichter en een schietmeester die verzekerde dat zij ook voor de duivel in eigen persoon niet bang waren, besloten zich zekerheid te verschaffen. Zij verborgen zich ondergronds op een plek waar zij de man tijdens het aanbrengen van de stutten konden gadeslaan zonder zelf gezien te worden. Dat dachten zij tenminste. Maar niet zodra verscheen de “duvelskaerel”of het was of hij door een inwendige stem gewaarschuwd werd. Hij keek zoekend rond. En dan liep hij rechttoe, rechtaan naar de schuilplaats van de beide mannen en vertelde hun woedend dat zij moesten verdwijnen. Eerder zou hij niet aan het werk gaan…

Het raadsel is nooit opgelost. Kort na dit incident kwam de man niet meer op het werk. Hij was uit zijn kosthuis verdwenen na prompt betaald te hebben wat hij nog betalen moest. Men had er hem ook niet naar gevraagd; inwendig blij dat men deze zonderling, die in zijn vrije tijd zijn kamer in het kosthuis niet verliet en met niemand sprak, met goed fatsoen kwijt was.

 

                        Naar boven     terug

Auteur: wim schoenmaekers staatsmijn Wilhelmina nummer 300  home