Terug naar home
Foto Paul Geilenkirchen	Schachtwiel Mijn Gladbeck Zweckel (Bild Frank Glaubitz)
	Geel zijn nieuwe woorden
	Naar bijnamen klik hier
	Naar verhaal der duvelssjteegank klik hier
A
Aafhange	Ontkoppelen van wagens
aahange	Aan elkaar bevestigen van kolenwagens
Afslag	berg kolen of steen die achterbleef wanneer de springstof tot ontploffing was gebracht
afvoer	galerij waar de transportbanden de kolen naar de steengang afvoeren
amf	algemeen mijnwerkersfonds (zieken - en pensioenfonds en ziekenkas)
asjleeër	leren zitvlak
atlas (copco)	Boorhamer
B
Badschimmel	jeug aan de puuët Jeuk aan de voeten
Barbara St	schutspatrones van de mijnwerker (feestdag 4 december) Zie herdenking verongelukte mijnwerkers. Gelegenheid om elkaar nog eens te ontmoeten in Terwinselen of op andere plaatsen waar het nog wordt gevierd. Foto Gerrit Duijkers Barbarabeeld: Kasteel Strijthagen (let op broedend wipstaartje onder de mijnwerker)
beambtesjink	Stroop op de boterham
beien	Foto: Paul Geilenkirchen kettingtransporteur
Benzinelamp	veiligheidslamp
berg	Dak
bergschlaag	stijlen moeten haaks op het dak staan.Dit in verband met de druk.
bevaare	veiligheidscontrole  (pijler - schacht-pompenkamer etc.)
bezetten	Boorgaten vullen met springstof
bfm	beambtenfonds voor het mijnbedrijf (pensioenkas mijnbeambten)
bleech	Drinkfles
Bloaser	Houwer die de blaasinstallatie bediende
bloaspijler	ook wel vulpijler genoemd. pijler die opgevuld werd met gebroken stenen om mijnschade bovengronds te beperke
blokkenkoker	gangen rond uitgebouwd met betonblokken
boemelen	spijbelen,ongeoorloofd verzuim
boeteren	boterham eten(pauze)
bok	geplaatst op grens pijler - galerij ter ondersteuning
bokser	wagenstoter
Brennt ‘t	Werd geschoten riep men dit
brett	Plank
breukpijler	doorbreken van pijler
bühne	planken op schragen om te werken in hoge steengangen
Bühne-loach	waarin de voet van een stijl (in een galerij of steengang) wordt geplaatst, zodat deze (bij druk) op zijn plek blijft staan.
Bühnen (gat)	Maken van bovengenoemd gat.
bvs	bovengrondse vakschool
C
C.L	Centraal Laboratorium
C.P.	Centraal Proefstation
C.W.O.	Centrale Werkplaatsen Organisatie
centrale	waar de stroom wordt opgewekt
collinet	persluchthamer
Contrabeer	Contragewicht in (tussen)schacht met 1 kooi. (zie ook onderkabel / schlodderzeel
cul de sac	wagenomloop bij schacht ondergronds
cuvelage	stalen ringen als schachtbekleding
D
deputaatkolen	Iedere mijnwerker kreeg 42 hl kolen  (hoofd van het gezin). Indien geen kostwinner en alleen op de mijn 12 hl. Beambten 65 hl.
diamantboor	boor met diamanten voor het boren door zandsteen
districts personeelsopzichter (D.P.O)	beambte ondergronds die de belangen behartigt van het personeel van verschillend afdelingen. Bijvoorbeeld achteraf regelen verlof bij verzuim.
doortocht	verbinding tussen 2 galerijen in de kolenlaag .Dit wordt de pijler
drijfzand	in dekterrein
druk	In een pijler komt als gevolg van ontginning druk vrij. Dit is gunstig want die druk komt ook op de kolenlaag en daardoor wordt laag naar de vrije ruimte geperst hetgeen de steenkoollaag gemakkelijker doet bewerken. Nadeel: Galerijen die open moeten worden gehouden zullen vervormd worden . Om dit op te vangen wordt een gedeelte met stenen gevuld en bokken worden geplaatst.
E
E.G.K.S	Europese gemeenschap van Kolen en Staal
eenmansakkoord	wat inhield dat men een stuk kreeg toegewezen en zelf verantwoordelijk was voor de ontginning. Nadelen van het eenmansakkoord waren dat men veel onveiliger ging werken om een zo groot mogelijk stuk te ontginnen
eimco	Laadwagen op een steenpost. De omschrijving en de werking van de machine is als volgt; De machine bestond uit twee delen,een onderkant en een bovenkant,de bovenkant kon beperkt draaien Hij liep op een tijdelijk spoor, was ook zo breed als het spoor,was ongeveer 1.50mtr hoog en 1.50mtr lang, aan de voorkant was via armen een bak bevestigd(denk hierbij aan een kleine shovel), Had twee bedieningshandels,één voor achter- en vooruit en één voor de bak omhoog en omlaag te laten gaan. De man die de machine bediende stond op een treeplank,moest er links of rechts naast het spoor stenen geruimd worden dan gebeurde dat op spierkracht van de persoon die de machine bediende,om de machine links of rechts te draaien. Op de treeplank was een pedaal aanwezig dat ingeduwd moest worden om links of rechts naast het spoor stenen te ruimen, want de bovenkant stond bij vooruit gebruik steeds in een slot. Het geheel werd met perslucht aangedreven,en een aan de machine gekoppelde kolenwagen meegevoerd. Als de bak vol stenen was werd hij over de machine getild en geleegd in de daarachter meegevoerde mijnwagen. Tot zover de machine: Het tijdelijke spoor bestond uit delen spoor van ongeveer 1 meter lang en werden gelegd zonder dwarsliggers,omdat het een  enkel spoor betrof, de lege en wagens middels een wissel op een zijspoor waren gezet ongeveer 20 meter van het front, en de volle en de lege wagens met spierkracht gebracht en gehaald moesten worden,was het gebruik van de machine zeer onrendabel en omslachtig.
F
F.v.S.I	Fonds voor Sociale instellingen der Staatsmijnen', officieel Fonds voor Sociale Instellingen ten behoeve van de werklieden der Staatmijnen in Limburg , opgericht 11 februari 1918. Zie ook W.I.M
ferromatikstielen	foto van Wolfgang Schubertn hydraulische stijlen (water olie druk)
fiets	foto jo kelderman Werden gebruikt door mensen die geen vast werkpunt hadden of tussendiensten. Fabrikant “Breuer en Doesborg” gevestigd in Tegelen (Limburg)
fietsenboeët	Fietsenstalling
flock	Houten spie wordt gebruikt door mijnmeters (richting en moetlijn te leggen)
G
Galerij op richting	Een galerij is een in de koollaag gedreven gang, waarbij nevengesteente wordt meegenomen. Galerij op richting; dan wordt de richting aangegeven door de mijnmeters. Ze lopen in een rechte lijn. Omdat de koollagen niet vlak liggen vertonen deze galerijen hellingen en dalingen. Voorbeelden zijn bandgalerijen, afvoergalerijen, toevoergalerijen en luchtgalerijen
geleidebalken	Balken waarlangs de liften naar beneden worden geleid
glück auf	mijnwerkersgroet (kom gezond en wel boven)
gradenboog	Om helling en strekking te meten
grondgalerij	bochtige galerij horizontaal voor kolenwagenvervoer en ligt op het niveau van de verdieping
Gusto	kolentransporteur, zwaarder als de beien,werd gebruikt in mechanische pijlers
H
Haarmankap	Veel gebruikte dakondersteuning in de half-mechanische pijlers.
hak	Houweel
half mechanische pijler	Handmatig ondersteuning plaatsen,rest doet schaaf en transporteur
halsplak	Halsdoek
handpijler	volledige afbouw handmatig
hazeclever	schraapbak om stenen weg te schrapen
hellen	grootste invalshoek
hohinco	merk persluchthamer
Hootsbaan	toevoergalerij in de tijd waar de pijlers voornamelijk met hout gestut werden.
Houtbon	Op deze bon kreeg men bij de kolenboer (mijn)hout om de kachel mee aan te maken
houwer	gediplomeerd mijnwerker
hulphujer	Hulphouwer
I
inbraak	Ruimte ontstaan na wegschieten kool/steenlaag
injecteren	onder grote druk water in de koolwand persen Dient als stofbestrijding en kolen worden losser
intrekkende schacht	verse lucht wordt hier naar beneden gezogen
J
jacobsstijl	ijzeren pijlerondersteuning (uitvinder Jacob Posma ingenieur Maurits)
jojo	Transporteur
jukbouw	trapeziumvormig bouwwerk .Naamsverklaring: vroeger hadden de melkmeisjes een juk over de schouders. Dit is een schouderstuk (hout) met daarin bevestigd aan elke kant een ketting met haak waaraan emmers bevestigd werden. Tijdens het lopen duwden zij die van zich af. Kwamen zij je tegemoet of liepen zij voor jou uit dan had het geheel de vorm van een trapezium.
K
Kanarie	Werden vroeger en later ook nog (door de veiligheidsdiensten) gebruikt om aan te tonen dat er mijngas of koolzuurgas aanwezig was. Ook werden de huizen verwarmd door kolenkachels en haarden. Het gebeurde vaker dat er sprake was van koolmonoxide en dat leidt ongemerkt tot de dood. Viel de kanarie in de huiskamer (daar komt ook het spreekwoord vandaan) van zijn stokje dan wist men hoe laat het was en de ramen werden open gegooid.
kap	Dakondersteuning
kerf maken	Ruimte maken in pijler of simpel om vandaar uit verder te kunnen werken
kernboor	Boor (widia -  diamant) om te kernen (holleboren)
kernbuis	buis waarin de kern opgevangen werd. Het gesteente werd niet vergruisd maar men kreeg ronde patronen. Deze werden achter elkaar gelegd, Met de hoek en lengte kon men de structuur van het gesteente en kolen bepalen.
kiebel	ondergrondse wc
klammachs	zie sylvester
klauw	Een verbindingsschalm van ongeveer driekwart de omvang van een gewone schalm, met platte uitsteeksels waarin gaten aanwezig waren. Een transporteur ketting bestond uit korte stukken ketting 6 verticale schalmen en 5 horizontale schalmen, d.m.v. een klauw werden deze aan elkaar gemaakt tot men de benodigde lengte  had. (Als de pijler ongeveer 100 mtr. lang was had men een ketting nodig van 200 mtr.) Onder en boven ketting !
klok	kegelvormige steen in dak
kloppen	Seinen aan de schacht
Knoepeheujer	Zo wordt de houwer genoemd, die de aandrijving van schaaf en transporteur aan voet pijler bediende.
Koale in de roetsj	Werd geschreeuwd als er meer moest worden geproduceerd
Koel	Mijn
Koeldokter	Mijnarts
koelpastoeër	Braaf iemand of praatjesmaker
Koelpiet	Mijnwerker
koelstamp	ontgroening door middel van klap op achterwerk (schop+hamer) De kinderen krijgen allemaal de koelsjtamp in Zoetermeer na een voordracht “ Mijnbouw” op school door Frits Aelmans
kooi	Lift
Kophout	; tijdelijke ondersteuning,indien men gekerfd had( bestond meestal uit een stuk houten kap van ongeveer 60 cm en een ondersteuning)
koppijler	begin pijler ligt aan de toevoer
kroepknijen	pijnlijk opgezwollen knieën
L
laadsteck	Stok om springstof in boorgaten te schuiven
lampeboet	Lampisterie, waar pet- en benzinelampen worden geladen en uitgedeeld
leemhujjer	Kompel die in de tuin werkt
leempatronen	zie waterpatronen
leesband	stalen banden waar het te sorteren materiaal op ligt
leesjongen	degene die de stenen en overig materiaal scheidt
Lepel	rondje in een jo-jo ketting, het rondje had een diameter van ongeveer 20 cm, was op een speciale manier gebogen,zodat het de vorm van een lepel had teneinde de los gemaakte kolen in hun vaart te  remmen. De jo-jo werd hoofdzakelijk in half steile of steile pijlers als transportmiddel gebruikt
lezen	bovengronds, stenen en materiaal handmatig scheiden van de steenkool
liekehuuske	Mortuarium op de mijn waar verongelukte mijnwerkers werden opgebaard Hoe zag het interieur uit. Op de Staatsmijn Emma was het huisje gelegen naast de verbandkamer. Was een koempel opgebaard dan brandde binnen en buiten dag en nacht een lamp. Op de Staatsmijn Wilhelmina was de vloer van groenachtige Noorse leisteen De kist stond op een leiplaat van 75 centimeter breed en 50 centimeter hoog. Midden in de vloer was een schrobputje. Links van de ingang was een wasbakje met kraan. In de zijgevel twee ramen. De volgende vraag: stonden binnen twee boompjes (soort Palm)? Kaarsenstaanders? Wie weet het antwoord?
lingedook	molton lendendoek
losvloer	vloer waar transport plaatsvindt van en naar ondergronds
lot	buis om leeflucht naar front te leiden
M
M.I.R mijnindustrieraad
Meenemer	Is een plat stuk ijzer , ongeveer 3 cm dik en 7 cm hoog, met aan de uiteinden gaten die met de gaten van de klauw over een kwamen. Indien de meenemer tussen de platte uitstekels van de klauw waren gezet deed men er een bout door zodat de klauw weer een schalm vormde. De meenemer had een tweeledig doel: de losgemaakte kolen meenemen en de ketting in de geleiding van de transporteur te houden
Meesbouw ondersteuning	Foto Jo Kelderman (Nuth) 2 houten stijlen en 1 kap.De stijlen worden beneden iets aangespitst en boven rond ingezaagd. Het transportmiddel hierboven is een schudgoot en de ontginning een handpijler. Steenkolenmijn Valkenburg
Mijnbeambten embleem Christelijke vereniging
mijnmeter	medewerker ondergrondse opmetingen
mijnschool	opleidingcentrum voor opzichter
mijnvader	Nieuwe ondergronders kwamen bij de mijnvader in de leer die hen de kneepjes van het mijnwerkersvak gedurende zes maanden bijbracht
mijnworm	mijnwerkersziekte.ontstaat bloedarmoede
milkboet	winkeltje op de mijn (melk,koek en rookwaren
Moetlijn	Geeft de hoogte aan volgens welke een gang moet worden gedreven. Dus niet alleen ten behoeve v het leggen van de spoorrails maar van groot belang bij het drijven van dalingen of hellingen.
moetlijn	Punten aangegeven op stijlen om aan te geven hoe het spoor moet worden gelegd
moll-bouw	aan beide kanten van de galerij worden houten bokken geplaatst, daar op rusten 2 gebogen kappen waar aan de dakzijde rondhout wordt ingeklemd
mvs	mijnbouwkundige vakschool
N
neerbraak	ondergrondse schacht verbinding tussen steengang en dieper gelegen steenkolenlaag
nkmb	Nederlandse katholieke mijnwerkersbond
Noavördere	Transport na de eigenlijke dienst
nystagmus	oogsidderen. Ziekte ontstaat door het oog te richten naar licht en donker
O
O.R	Ondernemingsraad
oetvare	vervroegd naar boven
onderkabel	platte kabel dient als contragewichten onder liften
ongerbandfördering	Pijler met transportband. Kolen werden afgevoerd op onderband (op Stm Wilhelmina bijvoorbeeld afdeling Anna 253 meterverd
onval	Ongeval
Op de sjup	Stof op de schop en zogenaamd de behoefte doen.Werd in de oude man gegooid
opbraak	schachtverbinding naar een hoger gelegen kolenlaag
ophouw	begin aanleg pijler
otb	ondergronds tijdelijk bovengronds
oude man	Ruimte achter ondersteuning in pijler welke men laat instorten of wordt opgevuld
ovs	ondergrondse vakschool
P
P.B.O	Publiekrechtelijke Bedrijfsorganisatie
pand	stuk in pijler of simpel wat je moest afbouwen
peadsstal	paardenstal ondergronds
penning	Foto Pete Clements persoonlijk nummer ter controle op aanwezigheid >Deze zijn van verschillende Engelse kompels 2086 ,given when going down the mine. Ontvangst bij betreden mijn 1206, give back when returning out of the mine. Ontvangst bij het verlaten 0896, pay check, shown to collect your pay. Te tonen bij loonbetaling v7, a visitor to the mine would have this. Bezoekerspenning
penningeboet	Portierslokaal
pierewiet	hulpstijl in hand- of halfmechanische pijler
pijler	ontginningsplaats van kolen
plat	half doorgezaagde stam als daksteun
Ploegaccoord. Zie ook eenmansakkoord	Voordelen waren dat men veilig werkte omdat de gehele ploeg verantwoordelijk was voor ontginning van de kool (denk hierbij ook aan onderling helpen) het akkoord om de kool over de gehele lengte van de pijler met een bepaald aantal mensen te verwijderen b.v.met 50 man, kon men dat met 45 man doen dan werd goed verdiend.
poefen	omhoog komen van de vloer
poekelen	onderling de rug wassen
polt	Dunne stam om stijlen op juiste afstand te houden
postsleper	hulp van de houwer
potlamp	Lamp boven op de pot. Voorloper van de petlamp.
praam	Hout om te remmen
praam aantrekken	harder werken: een praam is een soort neusknijper voor een paard, daarmee dwing je het bijvoorbeeld om stil te staan Wordt nog altijd gebruikt, vooral door dierenartsen
pungel	mijnkleding ingepakt in een handdoek
Q
R
Reactiebalk	Zware, platte stalen balk, aan kop en voet pijler met zware pen onder de aandrijving van de transporteur bevestigt. Deze balk dient om de reactiekrachten op te vangen, die ontstaan wanneer de schaaf door de kool wordt getrokken. Er werd ook mee gestuurd.
Respiratoren	Ademhalingsapparaten ( stofmaskers) rond 1900 al voorgeschreven als men boorde men holle boren. Het stofmeel werd door de lucht uit de gaten naar buiten geblazen. Zware stofontwikkeling. Zie ook sponzen.
richting trekken	uitmeten en hangen van richtingspunten
richtinghujer	moet er voor zorgen dat de pijler over de hele lengte recht blijft
richtingklemmen	Klemmen met aan de voorkant een kerf. In het kerf werd het lood gehangen om de richting door te trekken. De klemmen werden aan de kap bevestigd. Deze klemmen werden ook bevestigd aan de stijlen om de moetlijn te hangen. In het verleden werden in de kappen of stijlen kerven gezaagd. Dit is naderhand verboden omdat daardoor de stijl en kap werd verzwakt. Op dat punt brak de kap en/of stijl. Langs de klemmen werden verfstrepen aan gebracht zodat men direct kon zien of ze waren verschoven. Dienden ze als theodolietpunt dan werd dat extra er bij vermeld. Foto volgt
riffel	steenbankjes in kool
roetschetoer	Schudgoot,heen en weer bewegend stalen goot
roofhaak	Stuk ijzer om stijlen in de pijler naar je toe te trekken
roven	Wegnemen van stijlen en kappen
S
S.O.D.M.	Staatstoezicht op de Mijnen
sau	Watergoot
schacht	verticale tunnel (verbinding tussen ondergronds/bovengronds)
schachtbok	Mijn Wendel (Thans museum) Houillieres Bassin de Lorraine (Foto Frank Glaubitz)
schachtkolen	kolen rechtstreeks uit de schacht voor de mijnwerkers. vaak waren er meer stenen bij dan kolen. Ik weet niet wanneer maar naderhand onder veel protest kregen de mijnwerkers ook kolen uit de wassserij.
schien	Ziekenkaart
schiethouwer	Schiethouwer Frits Groen (Oranje Nassaumijn IV) Is belast en verantwoordelijk voor de schietwerkzaamheden ondergronds
schietkist	bevat dynamiet (zie foto hierboven)
schietpin	koperen pin 10cm die in de laatste dynamietpatroon werd  gestoken waarin de ontsteker  geplaatst werd.
schin	Rail
schlepper	Sleper
schlodderzeel	platte onderkabel aan lift (contragewicht en voorkoming slingeren)
schreuëmhamer	afbouwhamer (perslucht)
schwarzstijl	ijzeren pijlerstijl (moet opgevijzeld worden met 2 haringen) (Fabrikant Hermann Schwarz Wattenscheid)
silicose	Stoflongen
simpel	Pijler met één ingang mag slechts 40 meter lang zijn .De luchttoevoer geschiedt met luchtkokers
sjiech	Dienst
sjiech	ich han sjiech (ik ben klaar)
sjiechwessel	Wisselen van de dienst Er waren 3 diensten (dag-, middag- en nachtdienst) en het konden zelfs 4 diensten zijn als een pijler of galerij in aanbouw, doorlopend bezet moest zijn Hier neemt een kompel van de middagdienst het stuk van mijn kompel (Wolfgang Schubert op dagdienst) over
sjiek	Pruimtabak
sjloep	brug over de balk aan kop en voetpijler, om de aandrijfinstallatie in de juiste koers te houden
Sjloep	stijlen vasthouden brug over de reactiebalk aan kop en voet pijler. Hierdoor kon de reactiebalk met de voortgang van de productie mee schuiven.
sjravelgeld	Toeslag bij werken bij hoogte minder dan 70 cm
sjüttelbaas	Ploegbaas
skip	bak in schacht voor kolenvervoer 25 ton inhoud
slangenboor	gedraaide boorstangen  (met en zonder gat)
slede	open wagen voor transport lang materiaal
sleepbak	in bandgalerij getrokken materiaalbak
Snuiftabak	Werd gestrooid op de bovenkant van de hand en opgesnoven als middel tegen het stof
somp	water op de bodem van de schacht
spanketting	ketting om de laatste stijl aan het front vast te zetten
Spits	houtenlat voor op een haarmankap ,afmetingen 120cm lang x 2 cm dik x 4 cm breed,teneinde bouwwerk flexibel te maken of om mijnwerker te beschermen voor vallend gesteente
Splijtvlakken	De aarde is altijd in beweging en daardoor is de kolenlaag ook geen homogeen geheel. Er zullen dus (scheuren) in voorkomen. Daar moet men bij de het loswrikken rekening mee houden. Het vergemakkelijkt het werk iets. De geologische dienst heeft voor onderzoeken gedaan . Het beste is de werkrichting loodrecht te stellen op de splijtvlakken
sponzen	Indien er geboord werd met holle buizen (boormeel werd droog weggeblazen controleerde het Staatstoezicht op de mijnen of men ook een spons als mondbedekking droeg. Zie Rapporten Staatstoezicht al rond 1910. Zie ook boven (Respiratoren)
spreekbuis	bericht doorgeven door holle buis (schacht)
stal (bij pijler)	uitbouw aan voetpijler ruimteplaats voor motoren
standpijp	- in dak geplaatst bij boring naar het dekterrein bij doorbraak van drijfzand afsluiten - Standpijp; is ook een holle pijp aangesloten op de perslucht om het boorgat schoon te blazen alvorens de springstof werd aangebracht.(bezetten)
steenbreker	Foto Paul Geilenkirchen Dikke brokken worden iets verkleind
steendam	dam evenwijdig aan galerij  zie druk
steenknuppel	geplaatst achter stijlen om ruimte op te vullen met stenen
steenpost	Steengang in wording
Steenstofgrendel	zijn twee buizen met daarop losse planken,op de losse planken lag steenstof of gemalen mergel,de  gehele losse stellage was opgehangen aan kettingen tegen het plafond van een steengang. De steenstof of mergel zou zich bij een mijngas ontploffing vermengen met het opgedwarrelde kolenstof en zodoende kon het kolenstof niet ontploffen.   Mijngas ontploffingen houden op(door gebrek aan ontplofbaar mijngas) Kolenstof ontploffingen gaan door de gehele mijn(door het opdwarrelen van de koolstof bij iedere ontploffing)
stielenteller	noteert en controleert aanwezig materiaal in pijler
stijl	ondersteuning tussen dak en vloer
stock	steenlaag in galerij tussen vloer galerij en vloer pijler
stoeës	Wand
stoeltjeslift	personen transportmiddel
storingen	onregelmatigheden in kolen of steenlagen
storingshouwer	werkte alleen in storingen in de pijler  laagverspringing
strijken	met gradenboog gemeten horizontaal vlak in dak
strossboom	geleidebalk in de schacht voor de kooi (pitchpine hout)
sylvester	Stijlentrekker
T
terugwaartse afbouw	Galerijen worden gedreven zover de kolenlaag wordt afgebouwd.Daarna komt men met de pijler terug naar beginpunt bandengalerij.Toevoer wordt geroofd en de afvoer galerij blijft open en wordt daarna gebruikt als toevoergalerij van de nieuwe pijler.( Zie tekening mijnbouw algemeen).
theodoliet	hoekmeetinstrument (op statief)
theodoliet hang	Hoekmeetinstrument. Gebruikt op moeilijk te bereikbare plaatsen)
tien meter teken	Geschilderde lengtes in (steen)gangen.Het nulpunt is hart schacht
Titanstiel	Inschuifbare stijl voor pijlerondesteuning, uitgerust met een spieslot (vier vlakken wrijving) en op de top een schroefkrik, die men kon vastslaan. De Titansstijl kan 40 ton belasting hebben voordat hij inschuift. Schroefkriknoemden wij opdeStaatsmijnen kroon en ook in andere mijnen wartel
toevoer	galerij waar het pijlermateriaal wordt aangeleverd
trek	Op en neer laten van de liftkooi
tunnelbouw	2 boven gebogen stijlen die aan elkaar worden geschroefd
tussengalerij	Een galerij die in de strijkrichting van een koollaag wordt gedreven tussen twee verdiepingen in.omdat ze in de strijkrichting van de kool liggen deze nagenoeg horizontaal en zijn daardoor bochtig
tuut	sirene geeft aan begin/einde dienst
tvs	Technische vakschool
U
uittrekkende schacht	Afgewerkte lucht wordt door deze schacht uit de mijn gezogen
ut brennt	werd geroepen als men ging schieten
V
vaarsteck	hakje met steel van de meesteropzichter hij kon er mee meten en controleren of het bouwwerk goed staat
vaarsjtieger	Meesteropzichter
vangkroon	(spits – hol) om boorstangen die in gat gevallen waren op te vangen
verbandsboeët	Verbandkamer
verbandsdoeës	ijzeren doosje 20  bij 12cm met de naam van de mijn met enkele rolletjes verband, jodium etc.
vieëdele	Overwerken
vlaggedienst	dienst van 7.15 uur tot 16.30 uur (bovengronds)
vloerplaat	voorkomt dat stijlen in de pijlervloer worden gedrukt
voeshammer	hamer om spieën in de stijlen vast of los te slaan
voetpijler	einde pijler. De kolen worden afgevoerd in die richting
Voorboren	met een slangenboor ongeveer 15 meter in de kool boren teneinde het eventuele mijngas geleidelijk te laten ontsnappen. Er werd om de 10 meter een gat geboord
voorwaartse afbouw	galerijen worden gedreven en zodra de af te bouwen kolenlaag is bereikt begint men met aantrekken pijler
vulpijler	ter voorkoming mijnschade wordt de oude man volgespoten met wasberger
vuurpeule	in storing al enkele meters voor het transportmiddel ontkolen.
vuurspanschinnen	2 rails die door beugels die aan de kappen zijn bevestigd naar voren worden geschoven om kappen op te leggen
Vúúrtrek	personenvervoer via een hoofdschacht voorafgaand aan het regulaire personenvervoer.
W
W.I.M.	Werkplaatsen Invalide Mijnwerkers: Officieel 'Werkverschaffing voor Invalide Mijnwerkers' in de volksmond 'Werkplaatsen Invalide Mijnwerkers', opgericht 18 juli 1927 door het FSI. Zie ook aldaar
wagenomloop	Om steengang uit te sparen werd bij grenzen met een andere mijn of om andere redenen een wagenomloop gemaakt. Niet te verwarren met een “cul de sac” zie boven. Dit was als het ware een halfronde (halve cirkel) tunnel in de steengang. Deze omloop werd vervaardigd in beton. In de richting van de terugweg lag de laadkast waar de wagens werden gevuld . Op de Staatsmijn Wilhelmina was de “familie Karstenberg“ in dit werk super gespecialiseerd en genoten grote faam !!!! (Ik hoop dat ik de naam mag noemen)
wandelend bouwwerk	zelf voortbewegende ondersteuning (hydraulisch). Fabrikanten Westfalia, Klöckner ferromatiek
Wartel	zie titanstijl, de schroefkrik aan de top van een titanstijl is de wartel
wasberger	gebroken stenen om oude man op te vullen
wassergeld	Toeslag bij werken waar veel water uit de berg (dakgesteente)  kwam
wasserij (kolen)	waar de kolen via een procédé worden gescheiden van de stenen
watergalerij	waar het water werd opgevangen waarna het naar boven werd gepompt.
waterpatronen	worden achter de dynamiet geplaatst in boorgaten (ter voorkoming uitstromen mijngas en druk volledig op gesteente te laten uitvoeren
wentelkoker	bij tussenschacht waar de kolen naar beneden gingen
weschkau	badlokaal Koempel Wolfgang Schubert aangekomen in het badlokaal. De kleren worden opgehangen aan de kettinghaken
wetterdeur	Luchtdeur
Wetter-energit	soort springstof dat gebruikt werd indien aantoonbaar kolen of gas in de buurt was. Had n.l. geen ontstekingsvlam voorkwam dus dat gas of kolen konden worden aangestoken. (mijngasveilig)
widiaboor	Boorkroon met widia (hardstaal)
X
Y
Z
zaagtand	in bepaalde voorgeschreven wijze stijlen zetten in een pijler
Zadelplaat	gegolfde plaat die gelast was op de bovenzijde van een in een ondersteuning in een galerij of steengang, in de golf paste de worstvormige rol die op de kap gelast was
zinken	het spoor dieper leggen
zoal	Verdieping
zollstock	Duimstok
zoutpil	voor mijnwerkers die werkten bij hoge temperaturen
Zughub  spreek tsoeghoep	Ratel-handtakel met galsche ketting. 1,5 ton of 3 ton
Zweetstüpke	mouwloos onderhemd

Bijnamen op de Staatsmijn Wilhelmina terug

	Bijnamen zijn geen scheldnamen. Wij kenden ons door en door, deelden lief en leed. Daardoor kreeg men ook wel eens een bijnaam aangemeten.
beu jong, d’r	als iemand iets uitgevreten had, zei hij: Beu jong, doe bis bestroaft
biechtvader, d’r	sprak altijd heel zachtjes, of het geheimen waren
bier flasche de	Bierflasch      Klein van stuk met drinkblik van 3 liter
Blomkoeël	Zeer groot hoofd (mijnpolitieman)
bokser	Ingevallen te Keulen als kampioen van Maastricht.  Na de eerste slag kwam hij tot bewustzijn in het ziekenhuis te Keulen
buffel, der	herkomst?
centebeksjke	onderlip stak verder uit dan de bovenlip
clown	Was altijd zeer vrolijk en menselijk
cowboy, der	Kwam op carnavalsdinsdag verlof vragen verkleed als cowboy
der remmel	zijn kampioensremmel (konijn) was uitgenodigd op superkampioenenshow in Julianahotel te Valkenburg waar een bruiloft plaats vond
Doeëf, de	Hij was een duivenpiet
Een-twee, een twee	hij sloeg de trom bij de schutterij
eëzel	(ezel) waarom?
elftrappengezicht	meesterhouwer met een nors gezicht. De uitdrukking elftrappengezicht komt oorspronkelijk van Aken. Als iemand voor 1800 in Aken werd veroordeeld " dood met de strop" moest hij op de markt voor het raadhuis eerst op een klein podium van elf trappen klimmen. In Vaals hebben ze daar een carnavalsslager over dit onderwerp
fleute sjong	Bij wachten op kooi in laadplaats, begon men te fluiten en persoon met deze bijnaam reageerde kwaad, wat anderen weer deed besluiten van uit andere hoek te fluiten
Geoff Duke	Genoemd naar een bekende motorrijder in de 50 jaren. Mijnwerker met Solex had de outfit van Geoff Duke.
Graaf, der	had een adellijke achternaam
grafsjenner	Liep altijd verdacht op het kerkhof
haas d’r	een koempel die aan het einde van de sjiech ondergronds de penningen vedeelde om naar bovengronds te gaan. Van opzij gezien had hij net het uiterlijk van een haas. Ging het verdelen van de penningen niet snel genoeg dan begonnen al die koempels het liedje te zingen van “Op een groen, groen knollenland daar zaten twee hazen heel parmant”. Of er werd geroepen .paaf .paaf.paaf. en dan werd hij kwaad.
Halve stalduur, de	zijn broer die een stuk kleiner was (zie stalduur)
handdoch d’r	????
hilleje man	Vroeg verlof om sinterklaas te kunnen spelen.
hoeës-eppeltje, ‘t	had rode wangen
horst,der	geleek op Horst uit de film  Bonanza
Isar zwölf	Mijnpolitie: genoemd naar de Duitse politieserie
jevelles	zei telkens: jevelles
kloek, de	door bij het boetere gekookt ei onder zich te leggen en kloek, kloek, kloek te zeggen
knieën	konijn gevangen op houtterrein. Bij de portier staken de poten uit de pungel. Kerstmaaltijd bij der spitskool (mijnpolitie) thuis
kniengs joep	bekende fokker van raskonijnen
Knoa, der	Was helper bij de mijnmeters. Moest hij een gat geboord hebben voor de richting of moetlijn te hangen dan vroeg hij: kun jij een gat boren om der knoa (stuk rond hout in te slaan.
knoebel, der	herkomst?
knutsch	nam iedere dienst een beetje hout mee naar huis
küeningin	voor dat hij startte met werken zei hij iedere dag : eerst 5 minuten voor de koningin
loemele joep	Had in de oorlog een deken gestolen. Bij controle tegen de mijnpolitie  "het is toch maar inne loemel"
Loemele joep 2	na de nachtdienst gingen een groep kompels naar huis, onderweg zagen ze een vrouw die de stoep was aan poetsen,daar stond een emmer water,der joep zag dat en zij kiek ens doa, zijn kameraden zeiden dat durf je niet, o nee,hij nam de emmer water en gooide de inhoud tegen de gebukte vrouw , die bedacht zich niet en ging achter der joep. Die kreeg van die vrouw met "der schroeploemel = dweil“ van langs Joep D.., heeft lang die naam gedragen iedereen wist het verhaal en van "der Loemele Joep
lord Snowdon	klein amateur fotograafje
Mamma, de	Hij was vrijgezel en enige zoon
meesterhujjer, der	beloofde iedereen die hem op vele biertjes tracteerde dat degene meesterhouwer zou worden.
metertsing d’r	(metertien)  kort van stuk
monkie	Zwaar behaard
nienmasjieng	handelde in van alles
nuntsig d'r tusje	opmerking als stutwerk niet op vereiste afstand stond.
Oma, de	Seingever op de 506 meterverdieping.Deze had verkering met een meisje en trouwde met de moeder!
pappa d’r	op weg naar de mijn riep zijn vrouw hem een hele tijd na : adie pappa
pater	had een braaf gezicht
paus Johannes	hij kreeg deze bijnaam omdat hij bij een Missieoptocht de rol speelde van de paus
pauwhaan d’r	Was een trots iemand en had een hoge stem
peeëd, ‘t	om prins Bernhard in Maastricht te ontvangen met zijn paard kreeg hij een dag extra verlof
peeëdsdskuttel	in zijn jeugdjaren met karretje paardenvijgen verzameld voor mest in de tuin
peeëdskop	Dik hoofd (geen uitleg nodig)
piefje, ‘t	zetten we daar een buisje tussen
pierewiet, der	vaarsjtieger die kwam van de Maurits die op de Wilhelmina de hulpstijl in voerde met de naam pierewiet
PLUTO ( hond).	Voordat dat hij de bezetting van de post met dynamiet tot ontploffing bracht stak hij een natte doek in de mond.
Poepertje	Nog in ondezoek
polten joep	Vaarstjieger Huyten. Moest altijd meer materiaal aanwezig zijn dan nodig was. Vroeg je voor de kermis vier maanden van te voren verlof aan dan zei hij: doe bis te vreüg. (je bent te vroeg. Was het dan een week voor de kermis. Dan zie hij du bis te sjpieë, hawst du ieéder mosse vroage. (Je bent te laat, had je eerder moeten vragen. Verder was het een geschikte peer.
Pompeye	Een koempel noemde ze der .Ik weet niet of de spelling goed is
sjavouw	Zijn vader had een groentezaak. Sjavou is kool
Sjeef boks: ",	Scheve broek) die man had kromme benen en liep als een cowboy
Sjiek , d’r	Verder was hier een opzichter van het vervoer die aan iedereen vroeg :jup hub's du sjiek (heb je pruimtabak).
Sjlek (slak)	was langzaam van aard Naam mij bekend
sjlodderzeeël	(onderkabel) was lang en stuntelig
Sjpioeën, d’r	De spion: Verstopte zich altijd in lege wagens om te spioneren of ook direct begonnen werd met werken. De mijnwerkers spoten de wagen -per toeval-vol met water. Wie kroop doornat uit de wagen! D’r sjpioeën
sjpitskooël	was  bij de mijnpolitie
sjunne jong	Was heel deftig
Sjuppe boer	Schoppen boer. Herkomst naam ?
spaanse juf	kwam altijd heel deftig gekleed naar de mijn met glacéhandschoenen
spitse joep	lang  en smal : houten spitsen in de pijler zijn smal
stalduur	Stevig gebouwd persoon en oer sterk
stinke euëmke	had slechte adem en stond met de rug naar ons toe in de kooi. Er  was een meesterhouwer en die had hij op maag en dan stond hij met de mond naar hem toe.
tsing vuur zwei	tien voor twee. Liep met de voeten naar buiten gekeerd
tuinkabouter	klein van stuk
tuul, de	Had een grote neus
uitvinder	had enkele praktische uitvindingen gedaan maar werden achterhaald door de techniek. Een uitvinding heeft hij kunnen verkopen
Uiver, de	was sneller met de schop dan de eerste automatische laadmachine die de naam uiver had
voele poet  d’r	Buitengewone voetmaat
voeshemmerke	(vuisthamertje)  klein van stuk
vuurvadder, der	nam als enige het woord op een hoorzitting van mijnwerkers over het pensioen  met de woorden :onze voorvaderen hebben het pensioen opgericht en wij hebben er totaal niets meer over te vertellen
vuurvot	danste de ene wals na de andere
wassere  joep d’r	D’r wassere joep was wielrenner bij de mijnwerkersronden. Na iedere ronde riep hij om drinkwater. Joep was van Vaals d.w.z. drinkwater is in Vaals wasser.
zweivooftsig, der	had zich als scheidsrechter in Nijswiller laten omkopen voor twee gulden en vijftig cent (voor de oorlog)

Bijnamen Willem Sophia

Boeboe d’r	Dat was een koempel, die, als hij wilde imponeren en zich sterk maakte tegenover de andere koempels, altijd begon met boeboe
Hillige bimba	als hij zich met een hamer op de vingers sloeg vloekte hij nooit maar schreeuwde hij “ heilige  bimba”
Krakepoeët	(lang en zeer smal. Als hij aan een vinger trok hoorde je de botten kraken
poeppa	(poppetje) noemde zijn meisje altijd de poeppa
Reutereer.	Op de W.S. was aan het laadpunt het spoor  ongeveer een meter onderbroken met de bedoeling de wagen te schudden zodat meer kolen in de wagens gingen. Dat noemden ze een Reuter. Er was een sjtieger die stotterde en die had de bijnaam gekregen de reutereer
uul, der	Was trots op zijn bijnaam. Had een cafe op de Bocholtzerheide. In de volksmond bij der Uul. Carnavalswagen: der uulewaan en de Uulenbal  etc.

Bijnamen Laura

cilinderkuëb	Als iemand langs kwam zette hij de lucht aan op de cilinder
eventueel	Zei altijd eventueel
Joker, d’r	daar kon men alle kanten mee op
knieën, d’r	had boventanden vooruitsteken
Knoak, d’r	Had een dikke buik en liep voorover
kuusj der	Zijn naam was kusters
Mot ich ins huëre	Zei altijd die zin.
radauwkop	Maakte altijd veel lawaai

Bijnamen Staatsmijn Hendrik

Caspar	Vaarstieger Math. Smeets van de Hendrik heeft eens een kerstverhaal in Steenkool geschreven van een van de 3 koningen, Kasper, die op kerstnacht bij de koempels verscheen. Sinsdien wordt hij in de wandelgangen "Kasper" genoemd. Hij was bij de ondergronders een zeer geliefde vaarstieger.
Beul d’r	Vaarstieger X en Y waren erg gevreesd. Twee bullebakken die je letterlijk de grond in stampten. Ook de jonge opzichters waren vaak onderwerp van spot en zij waren bevreesd voor die twee. Een van die twee had nevenstaande naam
Sjlappe trekhònk (hundj)	Werd geschreeuwd als je het pand (de voorgeschreven aantal meters kolen niet gedolven kreeg)

Bijnamen Domaniale 

	Voor een uitgebreid overzicht van de bijnamen van deze mijn gaat u naar de site van mijn kompel : De Domaniale Mijn in beeld zie aldaar feiten en cijfers
memmenstieger	had een beetje toezicht op de poetsvrouwen
kierrölke	(keerrol) einde band hij was even breed als dat hij lang was
sjwatze marie	einde dienst zei hij altijd nu ga ik naar het schwartz marie die zwart haar had en marie heette

Bijnamen Staatsmijn Emma

joemie, der	zei tegen het transportband der joemie
koelsjong	(mijnschoenen) hij was klein van stuk
naas, de	Had een grote neus
neus, de	Meesteropzichter als hij de pijler op kwam werd altijd gezegd ,wat ruikt mijn neus
zoef de haas	sjtieger  kroop de pijler op en af sneller dan een haas
zeërmoos	Keek altijd heel nors

Bijnamen Oranje Nassau I

duustere, der	keek altijd heel nors
mummie	leek op een mummie
pluto, der	als hij sprak bromde hij als een hond (woew, woew)
tomaat, de	had een kogelrond en rood gezicht

Bijnamen Oranje Nassau II

Stuurt u maar in Dank U!!!

Bijnamen Oranje Nassau III

Buul, der	Was altijd nors
1717 d’r	Opzichter die altijd zei : 1717 + 2 gulden punkten dan heb je inne gowwe loeën.
communiebenkske	Ging voor dat hij naar de mijn kwam ter communie in de kerk
D’r naze joep	Had een fikse neus
Der ouwe ervarene en der sjneuzel	Twee opzichters (broers). een met langere ervaring en de ander nog in het beginstadium
Genearaal snuffel	Was altijd zeer nieuwsgierig en vroeg: hoe staan de zaken
hobby d’r	De koel is mienge enige hobby
Jumbo d’r
Kiebelmajoor, d’r	Zorgde voor de wc tonnen
Lange d’r	Groot iemand
Mike Molten, d’r	Leek op die televisie ster
Piefekop	Had de gehele dag de pijp in de mond
pletske	Koekje. Hij had altijd koekjes op de boterham

Bijnamen Oranje Nassau IV

grieënieëzer	was een zeurpiet
Mòdder goades	Moeder Gods. Had het daar altijd over

Bijnamen Staatsmijn Maurits

geitje,‘t

Een bekende figuur op de Maurits was een klein mannetje met een heel dun (iel) stemmetje die mekkerde als een geitje. Daarom de naam geitje. Op een Zaterdag, einde dagdienst, kwam het toezichthoudend personeel gelijk met de mannen boven. Een bekend hoofdopzichter ontmoette het geitje en wilde blijkbaar de populaire figuur uithangen. Hoe is het geitje? Antwoord: slecht, ik heb ruzie met mijn vrouw. Hoofdopzichter: Hoe komt dat dan?, Geitje: Ze zegt" Doe (jij) mekkert (zeurt) als een hoofdopzichter en doe verdeens (jij verdient) zo veel als een sjlepper. (Laagst betaalde baan)

Dit verhaal heb ik vaker gehoord en de Steengang werd genoemd “d’r Duvelsjteegank” op de 253 meterverdieping van de Staatsmijn Wilhelmina.

Duvelskaerel terug

Uit: Zeven eeuwen mijnen en mijnwerkers in Limburg van WIM van den Eelaart

De Staatsmijn Wilhelmina te Terwinselen was de oudste van de 4 Staatsmijnen in Limburg. Zij kwam in exploitatie in een tijd, waarin plotselinge en snelle opkomst van de mijnbouw als grootindustrie een ordeloze toevloed van buitenlandse arbeidskrachten veroorzaakte.

Deze werkzoekende mannen kwamen uit alle delen van Europa, maar vooral uit Duitsland, Polen en de vroegere Donaumonarchie. Er waren vreemde types bij.

Hoogst merkwaardige snaken.

Daarin ligt de oorsprong van het wonderlijk verhaal over de “duvelskaerel”van de Staatsmijn Wilhelmina.

Het moet gebeurd zijn in het prille begin van de ontginning van de mijn. Als stutter ondergronds werkte er een buitenlander, die uit het oosten van Duitsland kwam; het gedeelte dat nu tot Polen behoort.

Werken dat hij kon - fantastisch! In zijn eentje deed hij drie keer zoveel als andere koempels.

Het vreemde was echter dat hij bij het eigenlijke stutten in de mijngangen niemand bij zich wilde hebben.

Anders vertikte hij een hand uit te steken.

Zelfs de jongen die de stutten van mijnhout aansleepte, moest dan verdwijnen.

De man die in accoord werkte, werd door de opzichter op de proef gesteld nadat mede-arbeiders hadden geprotesteerd omdat deze vreemdeling – spelenderwijs naar het scheen – zo veel meer verdiende dan zij. Het accoordloon werd verlaagd. De zonderling protesteerde met geen woord. Hij grijnsde geringschattend. En verzette om financieel toch aan zijn trekken te komen voortaan tien maal zoveel werk als andere ploegmakkers. Onbegrijpelijk wat eerst een vreemde uitdaging was geweest, werd een verontrustend raadsel.

Een opzichter en een schietmeester die verzekerde dat zij ook voor de duivel in eigen persoon niet bang waren, besloten zich zekerheid te verschaffen. Zij verborgen zich ondergronds op een plek waar zij de man tijdens het aanbrengen van de stutten konden gadeslaan zonder zelf gezien te worden. Dat dachten zij tenminste. Maar niet zodra verscheen de “duvelskaerel”of het was of hij door een inwendige stem gewaarschuwd werd. Hij keek zoekend rond. En dan liep hij rechttoe, rechtaan naar de schuilplaats van de beide mannen en vertelde hun woedend dat zij moesten verdwijnen. Eerder zou hij niet aan het werk gaan…

Het raadsel is nooit opgelost. Kort na dit incident kwam de man niet meer op het werk. Hij was uit zijn kosthuis verdwenen na prompt betaald te hebben wat hij nog betalen moest. Men had er hem ook niet naar gevraagd; inwendig blij dat men deze zonderling, die in zijn vrije tijd zijn kamer in het kosthuis niet verliet en met niemand sprak, met goed fatsoen kwijt was.

Naar boven terug

Auteur: wim schoenmaekers staatsmijn Wilhelmina nummer 300 home